Porady biznesowe: Czy Twój VAT jest zagrożony?

Powyższe stwierdzenia bardzo często są wypowiadane przez podatników, którzy stają się ofiarami tzw. „przestępstw karuzelowych”, a wobec których stosowane są różnego rodzaju sankcje finansowe czy karne lub karno‑skarbowe. „Przestępstwa karuzelowe” charakteryzują się nielegalnymi działaniami polegającymi na pozorowaniu legalnego obrotu handlowego nastawionego na wyłudzenie podatku VAT. Scenariusz zwykle jest taki: legalnie działająca firma, zatrudniająca pracowników, płacąca wszelkie podatki i postępująca zgodnie z literą prawa zostaje poddana kontroli, która wykazuje, iż transakcje handlowe firmy były elementem przestępczego procederu. Przekonanie, że „w mojej firmie nie doszło do żadnych nieprawidłowości” zostaje skonfrontowane z decyzjami obciążającymi firmę sankcjami finansowymi, a w dalszej kolejności sankcjami karnymi lub karno‑skarbowymi w stosunku do właścicieli lub osób zarządzających.

 

DLACZEGO TAK SIĘ DZIEJE?

Żeby taka „karuzela” mogła właściwie funkcjonować i przynosić zyski jej organizatorom niezbędne są legalnie działające firmy. Wplątane w przestępczy łańcuch dokonują realnych transakcji handlowych. Praktyka pokazuje, że bardzo często dla podatnika niezwykle trudne lub wręcz niemożliwe jest odróżnienie podmiotu nastawionego na oszustwo podatkowe od tego działającego legalnie. Ale zdaniem organów celno‑skarbowych oraz sądów administracyjnych jest to bardzo łatwe. Czy naprawdę?

 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZBIOROWA?

Prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego od dokonywanych zakupów jest jednym z elementarnych praw każdego czynnego podatnika VAT. Ograniczenie tego prawa jest możliwe między innymi w przypadku braku dochowania „należytej staranności” w transakcjach zawieranych z kontrahentami. Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym odmowa prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego będzie miała miejsce nie tylko w przypadku, gdy sam podatnik popełnia oszustwo lub nadużycie. Jest tak również wtedy, gdy podatnik ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że uczestniczył w transakcji związanej z oszustwem w za‑ kresie VAT. O tym czy podatnik wiedział lub powinien wiedzieć decydują organy skarbowe, a w konsekwencji sądy administracyjne, które opierają się jednak na przesłankach zupełnie obiektywnych, dotyczących całego łańcucha transakcji, bardzo często zupełnie nieznanego dla podatnika, zamiast na konkretnych transakcjach dokonywanych przez podatnika. Organy skarbowe, które prowadzą wieloletnie postępowania, mają do dyspozycji szereg narzędzi niedostępnych dla podatnika. Bardzo często prezentują oceniane transakcje w zupełnie innym świetle, ani‑ żeli widzi je sam podatnik. Niestety bardzo często ze stratą dla tych ostatnich. Konsekwencją powyższego jest zastosowanie niedopuszczalnej odpowiedzialności zbiorowej, chociaż nienazwanej wprost. Pozwala ona wyciągnąć konsekwencje w stosunku do osób nie ponoszących odpowiedzialności za właściwe działania przestępcze osób, które często są nieuchwytne i niewypłacalne.

 

CZY MOŻNA SIĘ ZABEZPIECZYĆ?

Dokonywanie adekwatnej weryfikacji kontrahentów jest niezwykle istotne z punktu widzenia zachowania tzw. „należytej staranności”. Jej wykazanie może stanowić o braku odpowiedzialności przedsiębiorcy z tytułu uczestnictwa w nielegalnych transakcjach handlowych. Owa „należyta staranność” ostatnimi czasy stała się jednym z najistotniejszych elementów składających się na politykę zarządzania firmą. Bez mechanizmów służących do jej wykazania w zasadzie niemożliwe jest wyjście obronną ręką z podbramkowej sytuacji. Nie tylko tej związanej z kontrolami organów celno‑skarbowych. Zasada obowiązku zachowania „należytej staranności” rozciąga się na wiele innych płaszczyzn prowadzenia firmy, jak chociażby przeciwdziałanie praniu pieniędzy, korupcja, BHP czy ochrona danych osobowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na fakt, iż odpowiedzialność dotyczyć może nie tylko kwestii finansów badanej firmy, ale również sfery karno‑skarbowej osób nią zarządzających.

 

CZYM JEST NALEŻYTA STARANNOŚĆ?

Brak jest jednoznacznej definicji tego określenia. Można ją określić jako zbiór czynności faktycznych i działań podatnika, które poddane ocenie organów skarbowych, doprowadzą do uznania, iż podatnik działał zgodnie ze standardami przyjętymi w danych okolicznościach. Ministerstwo Finansów 25 kwietnia 2018 r. opublikowało dokument „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych” (zwany dalej: Metodyka). Stanowi on zbiór wskazówek dla organów podatkowych przy ocenie dochowania należytej staranności przez podatników VAT. Mimo, iż adresatem Metodyki są organy skarbowe – zawarto tam szereg wskazówek, które mogą być pomocne przy wykazywaniu należytej staranności w procesie weryfikowania swoich kontrahentów.

 

SPOSOBY NA OCHRONĘ

W każdej firmie proces wykazywania należytej staranności będzie wyglądał inaczej. Osobiście rekomenduję przeprowadzenie analizy procesów handlowych, dokonanie przeglądu aktualnych metod weryfikacyjnych oraz wprowadzenie w firmie polityki weryfikacji kontrahentów. Przestrzeganie tych zasad zminimalizuje skutki potencjalnych negatywnych rozstrzygnięć.

Odpowiednie przeprowadzenie procesu weryfikacji kontrahenta to jednak nie wszystko. Należy również zadbać o odpowiednie udokumentowanie poszczególnych etapów jej przebiegu, zachowanie odpowiednich dokumentów oraz umiejętne ukształtowanie struktury wewnętrznej w firmie. Ważne jest, by cały proces był przejrzysty, łatwy do wykazania w razie potencjalnej kontroli ale przede wszystkim pozwalał ograniczyć ryzyko i odpowiedzialność.

Praktyka wskazuje, że bardzo często w firmach istotnie jest dokonywana weryfikacja kontrahentów. Czasami jest mniej lub bardziej szczegółowa, ale wielokrotnie zdarza się, że po tym procesie nie pozostaje formalny ślad. A co za tym idzie – udowodnienie przeprowadzenia tych działań może okazać się utrudnione lub niemożliwe.

Weryfikacja kontrahentów jest jednym z najistotniejszych zadań, wykonywanych w ramach prawno‑podatkowej polityki zgodności firm, czyli legal&tax compliance.